‘Maatschappelijke visitatie biedt reflectie op lokaal woonnetwerk’

Die conclusie kon worden getrokken in twee workshops over toezicht op lokale woonnetwerken die SVWN op 21 september 2019 organiseerde tijdens het ledencongres van de VTW, de vereniging van toezichthouders in woningcorporaties. In een geanimeerd gesprek met commissarissen over de inzichten uit een experimentele ‘netwerkvisitatie’ van woningcorporatie Standvast Wonen in Nijmegen (inmiddels opgegaan in Woonwaarts) en visitatiebureau Raeflex bleek deze visitatie antwoorden te kunnen bieden op een aantal relevante toezichtsvragen over organisatienetwerken en de rol van corporaties daarin. 

VTW-symposium

Het was een boeiend symposium over een zeer relevant thema: toezicht op leefbare wijken en samenwerking van organisaties. Achtergrond was de notie dat woningcorporaties intensief moeten samenwerken met andere maatschappelijke partners om complexe maatschappelijke vraagstukken op te lossen. Dat samenwerken krijgt steeds meer gestalte in organisatienetwerken, verbanden van organisaties die gezamenlijk belangrijke maatschappelijke opbrengsten willen realiseren die elk van de deelnemende organisaties niet alleen kan realiseren. Maar het deelnemen van corporaties in dergelijke netwerken brengt nieuwe kwesties van verantwoording en toezicht met zich mee. En daarmee een toenemende rol voor het intern toezicht.

Visitatie-experiment ‘de kracht van het lokale woonnetwerk’

Ruim twee jaar geleden agendeerde SVWN dit thema in het kader van visitatie. Immers, als corporaties steeds meer samen met andere partijen in netwerken - formeel en informeel, strategisch-bestuurlijk en operationeel-professioneel - maatschappelijke prestaties realiseren, dan kan maatschappelijke visitatie niet heen om ten minste een beschouwing van die netwerken. Om die reden nam SVWN in 2018 het initiatief tot het visitatie-experiment ‘De kracht van het lokale woonnetwerk’ en vond negen corporaties en drie visiterende bureaus bereid om mee te experimenteren. In het experiment wordt gezocht naar aanpakken om goed zicht te krijgen op het functioneren van lokale woonnetwerken en op de rol van corporaties daarbinnen. Het experiment wordt eind 2019 geëvalueerd.

Workshops ‘Meer (toe)zicht op het lokale woonnetwerk met netwerkvisitatie’

In de workshops schetste SVWN-bestuurder Jos Koffijberg deze achtergrond en ging experimentbegeleider Paul Doevendans het gesprek met de zaal aan. Op de stelling ‘Onze RvC heeft voldoende zicht op het lokale woonnetwerk’ bekenden veruit de meeste commissarissen dat dit (nog) niet het geval is. Hoewel commissarissen hun bestuurder soms bevragen over de deelname van hun corporatie in het lokale netwerk, regelmatig stakeholderbijeenkomsten bijwonen of zelf actief in de lokale gemeenschap deelnemen, missen ze toch vaak antwoorden op toezichtsvragen als:

• Wat levert onze deelname in een netwerk eigenlijk op voor de maatschappij en voor het realiseren van de strategische doelen van onze corporatie?
• Hoe is de verantwoordelijkheid en sturing in de samenwerking geregeld en functioneert het netwerk in de praktijk? 
• Is er een redelijke balans in halen en brengen tussen de verschillende partijen met soms ook verschillende waarden, belangen en opvattingen?
• Welke risico’s lopen we eigenlijk met onze participatie in het netwerk? Hoe zit het met onze aansprakelijkheid?

Dat netwerkvisitatie kan bijdragen aan beantwoording van (een deel van) deze vragen, bleek uit een vraaggesprek met Esther Lamers, directeur-bestuurder van Woonwaarts (voorheen StandvastWonen) uit Nijmegen e.o., en Hein Albeda, visitator bij Raeflex. In een experimentele netwerkvisitatie zijn lokale partners in een drietal lokale woonnetwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau met elkaar het gesprek aangegaan over hun samenwerking, gevoed door een enquête over zeven relatieaspecten. De soms pittige gesprekken, gericht op netwerkleren, leverden een duidelijke verbeteragenda op, zowel voor de corporatie als voor de samenwerking. Bovendien, zo bleek tijdens en na de visitatie: de netwerkgesprekken vormden op zichzelf al een interventie ter versterking van de samenwerking.

Op grond van deze ervaring gaf Esther Lamers twee verbeterpunten mee. Eén voor visitatie: “Zorg dat de inzichten uit de netwerkgesprekken beter neerslaan in het visitatierapport, dat is nu nog te summier”. En een verbeterpunt voor zichzelf: “Ik heb het gesprek met onze RvC over de uitkomsten van de netwerkvisitatie onvoldoende gevoerd. Dat ga ik alsnog doen!” 

Hein Albeda gaf nog mee aan de commissarissen: “Een netwerkvisitatie biedt niet alleen inzicht in het betreffende lokale woonnetwerk, maar ook in het vermogen van een corporatie tot samenwerking in het algemeen.”

Aan het eind van de workshop luidde de conclusie dat netwerkvisitatie een mooie gelegenheid biedt tot reflectie op de corporatie in samenwerking en op het functioneren van het lokale woonnetwerk. En dat, zo viel te beluisteren in de plenaire bijdrage van hoogleraar Patrick Kenis, is een essentiële factor in het vitaal houden van een netwerk.

Meer informatie:

- over het visitatie-experiment ‘de kracht van het lokale woonnetwerk’

- over toezicht op organisatienetwerken op de site van de VTW